(Kratak pregled prvih sto godina...)
Fotografski ateljei
1. Dajč & Štokman
Najstariji podatak o fotografskoj delatnosti u Zrenjaninu je vezan za fotografe Adolfa Dajča i Nikolasa Štokmana. Oni su držali foto-atelje u današnjoj Pupinovoj ili ulici 29. novembra. Po oglasu iz novina od 11. marta 1854. godine vidi se da su obojica, ili bar jedan od njih, već boravili ranije u gradu. Sasvim je moguće da je u pitanju Adolf Dajč jer je ovo prezime bilo vrlo često među tadašnjim bečkerečkim jevrejima. Pored fotografisanja oni su obučavali ljude ovoj tehnici ali su i prodavali aparate za proizvodnju dagerotipija (jedna od prvobitnih fotografskih tehnika). Adolfa Dajča, putujućeg fotografa, srećemo na području Vojvodine i Srbije u periodu od 1840-1860, međutim najznačajniji su njegovi boravci u Beogradu 1849. i 1850. Nikolas Štokman, jedno vreme i bečki fotograf, aktivan je tokom cele druge polovine XIX veka. Njegova česta prisutnost u Vojvodini i Srbiji bila je krunisana 1872. godine kada je postao lični fotograf kralja Milana Obrenovića.
2. Ištvan Oldal & sin
Ištvan Oldal (1829-1916), rođeni Segedinac, dolazi u Veliki Bečkerek 1853. i otvara slikarsko-kaligrafski atelje. Naredne godine počinje sa izradom fotografija, kojom su ga verovatno podučili Dajč i Štokman. Oldal nije bio sklon preteranom lutanju u potrazi za mogućim mušterijama, što mu je svakako donelo laskavu titulu odomaćenu u stručnoj i laičkoj javnosti, kao čoveka koji otvara prvi stalni fotografski atelje na prostoru bivše Jugoslavije. Iz prvobitnog ateljea u Miletićevoj ulici, pa preko ateljea kod Velikog mosta, on prelazi oko 1900. u Ulicu Narodnog fronta, u kuću u kojoj se ranije nalazio slikarski atelje. Njegov sin Ištvan Oldal mlađi preuzima posao 1902. godine, posle bezuspešnog pokušaja da se izdržava od slikarskog posla i radi u njemu sve do 1921. godine, održavajući tradiciju dugu skoro 70 godina.
3. Jozef i Adolf Vipler
Jozef Vipler (1793-1867) je bio poljski jevrejin koji je došao u Zrenjanin sa osmočlanom porodicom. Po zanimanju je bio moler ali se bavio i sitnom mešovitom trgovinom. U gradu je kupio kuću na uglu današnjih Ulica 29. novembra i Nemanjine. Verovatno su kod njega boravili fotografi Dajč i Štokman od kojih je i naučio ovaj zanat. Tokom druge polovine XIX veka spominje se i ime fotografa Adolfa Viplera, koji je verovatno nastavljač očevog zanimanja. Kod Jozefa Viplera jedno vreme je boravio i Ignjac Rajs, slikar i fotograf iz Novog Sada.
4. Đura Knežević
Krajem avgusta 1855. godine u gradu boravi jedan od prvih srpskih fotografa Đura (Georgije) Knežević. Privremeni atelje nalazio se u kući Tome Matejića u današnjoj Karadžićevoj ulici. Ovaj vrsni putujući fotograf i moler fotografijom se bavi od 1848/9. i bio je aktivan u brojnim gradovima (Novi Sad, Šabac, Sarajevo...) sve do 1875/6.
5. Maks Auerbah
1858. u gradu boravi još jedan u nizu putujućih fotografa Maks Auerbah. U svom oglasu u lokalnim novinama on naglašava da izrađuje fotografije „po najnovijoj metodi“, što bi trebao biti trenutak napuštanja dagerotipsk0g postupka u gradu. Zabeleženo je da je ovaj fotograf imao atelje u Aradu 1876. godine, kao i svoju školu za obučavanje fotografiji. 1879. godine boravi u Beču.
6. Johan Goigner
Slikar poreklom iz Tirola Johan Goigner (1837-1889) više je poznat po svojim slikanim dekoracijama i gipsanim radovima širom Banata. Međutim kao i mnogi drugi slikari kako bi poboljšao svoje prihode bavio se i fotografijom. Živeo je i radio u ateljeu u čivutskom sokaku, što bi danas bio prostor oko ulica Jevrejske i Sarajlijine. Na njegovom autoportretu iz 1873(?) vidi se pored uobičajenih slikarskih atributa i fotoaparat.
7. Ignjac, Karl i Adolf Funk
Ignjac Funk je poreklo iz Nemačke Palanke (danas Bačka Palanka). U Zrenjaninu je zabeležen kao fotograf 1876. godine. Smatrao se vrlo preduzimljivim fotografom pa je često putovao u potrazi za poslom i novitetima. Tokom druge polovine XIX veka srećemo ga u Kikindi, Bosni i drugim krajevima. Još dvojicu fotografa iz porodice Funk krajem XIX veka srećemo u gradu. U pitanju su Adolf i Karl Funk. Ovaj drugi se spominje prilikom prodaje svog ateljea u današnjoj Ulici dr Zorana Kamenkovića 1888. godine fotografu Lajošu Orosiju.
8. Jožef Košak
Akademski slikar i fotograf iz Temišvara, Jožef Košak (1855-1922) je bio zvanični fotograf Austrougarske vojske. Fotografijom se bavi od 1879. i po mnogim gradovima je osnivao svoje filijale (Budimpešta, Temišvar, Arad, Bazjaš). Jednu takvu je osnovao i u Zrenjaninu uz pomoć verovatno svog učenika Lajoša Orosija. Na poleđini Lajoševih fotografija se redovno nalazi Košakovo ime.
9. Lajoš Orosi
1888. godine Lajoš Orosi otkupljuje foto-atelje od Funka u današnjoj Ulici dr Zorana Kamenkovića a već nakon dve godine seli se u glavnu ulicu. Za kratko vreme postao je vrlo poznat i priznat fotograf. Za četiri godine učešća na fotografskim izložbama u Pečuju (1888), Temišvaru i Aradu osvojio je tri zlatne medalje. Od posebnog su značaja njegove fotografije snimljene prilikom boravka Franca Ferdinanda 1898. i 1900. u Ečki.
10. Samuilo Alkalaj
Srednji brat fotografske porodice Alkalaj je otvorio atelje u Zrenjaninu oko 1891. godine. U gradu verovatno nije dugo boravio jer ga početkom XX veka već srećemo u Begradu i Šapcu. U vreme njegovog boravka u gradu je već postojala velika konkurencija tako da je potražio sreću negde drugde.
11. Volfram Alfred
Negde krajem XIX ili početkom XX veka u gradu je imao atelje Volfram Afred. O ovom fotografu nema puno podataka osim da je imao atelje u Ulici Varaljai ili Varaljaer.
Negde krajem XIX ili početkom XX veka u gradu je imao atelje Volfram Afred. O ovom fotografu nema puno podataka osim da je imao atelje u Ulici Varaljai ili Varaljaer.
12. Đura Roknić
Fotografski zanat Đura Roknić (r. 1890) uči veoma rano sa svega 13 godina. 1911. godine dolazi u tadašnji Veliki Bečkerek. Nakon odlaska Ištvana Oldala mlađeg iz Zrenjanina Đura preuzima njegov atelje u Ulici Narodnog fronta. Posebno su značajna njegova putovanja po Bosni, Hercegovini i Dalmaciji sa kojih je donosio brojne fotografije ljudi, zemlje i običaja. Ostao je aktivan sve do kraja 1960-tih godina.
13. Mikša Goldman
Fotograf Mikša (Maks) Goldman (1886-1941) je kao fotograf bio aktivan između dva svetska rata. Po podacima iz 1936. atelje mu se nalazio u Cara Dušana 13, gde je i sa porodicom živeo. Na osnovu jedne fotografije sa temom koja nije karakteristična za Banat možemo tvrditi da je putovao i po Srbiji u potrazi za poslom i inspiracijom. Ova fotografija nam donosi još jedan značajan podatak i možda nam otkriva njegovo pravo zanimanje. Na njoj je potpisan kao slikar a ne kao fotograf. Streljan je 1941. godine u Beogradu.
14. Stefan Kremzer
Jevrejski fotograf Stefan Kremzer je takođe bio aktivan u periodu između dva svetska rata. 1936. atelje mu se nalazio u današnjoj Ulici obala Sonje Marinković br. 2, a 1940. u Ulici kralja Aleksandra pod brojem 5. Od 1940. do smrti atelje drži sa Tivadar Vanjekom.
15. Leo Ziherman
Kao izuzetno mlad Leo Ziherman (1915-1941) je ovladao fotografskom tehnikom. Foto-atelje mu se nalazio na Vilsonovom trgu (danas drastično izmenjen Trg Republike) broj 3. Poznat je po svojim fotografskim radovima za Udruženje zanatlija i monografiju grada iz 1938. godine. Pored fotografisanja bavio se i trgovinom foto-opreme. Streljan novembra 1941. godine u Beogradu.
16. Milan Bokonjić
Po podacima iz 1936. godine foto-atelje Bokonjić se nalazio na današnjem Trgu slobode br. 2. Milan Bokonjić je jedan od ljudi koji su radili fotografije za monografiju grada iz 1938. godine.
17. Katarina Horvat
Po Imeniku grada Katarina Horvat je imala svoj atelje u Skadarskoj ulici br. 4. Nažalost nema previše podataka o možda prvoj ženi fotografu u gradu. Postoje velike indicije da je atelje nastavio sa radom i nakon II svetskog rata.
18. Sigmund i Marijan Fišler
Diplomirani pravnici, novinari, književnici Marijan i Sigmund Fišler (1910-1941) obeležili su kulturni život grada Zrenjanina tokom 1930-tih godina. Iako nisu držali profesionalni foto-atelje dosta njihovih solidno urađenih fotografija je publikovano u monografiji grada iz 1938. godine.
19. Tivadar Vanjek
Osnivač Umetničke galerije i slikarske kolonije Ečka, Tivadar Vanjek (1910-1981) uglavnom je široj javnosti poznat po svojim slikarskim delima, međutim njegovu mladost je obeležila fotografija. Prve fotografske pouke prima od Karolja Langa iz Kikinde. Od 1932. do 1939. radi kao pomoćnik u ateljeu Mikše Goldmana. 1940. drži atelje sa Stevanom Kremzerom, koji 1942. prelazi u njegovo vlasništvo.
D.V.
Literatura:
Božović-Capenkov, Imenik i vodič po gradu (Petrovgrad), Petrovgrad 1936.
Ur. Aleksandar M. Stanojlović, Petrovgrad (Veliki Bečkerek), Petrovgrad 1938.
Ur. Todor Malbaški, Zrenjanin, Zrenjanin 1966.
Bodo Kralik, Lexicon der wiener photographen (1840-1900), Wien 2004.
Goran Malić, Delovanje jevrejskih fotografa u srpskoj kulturi u XIX i XX veku, Godišnjak grada Beograda br. 53, Beograd 2006.
Slavica Popov, Tivadar Vanjek - Dokumenti, Zrenjanin 2010.
Slavica Popov, Tivadar Vanjek - Dokumenti, Zrenjanin 2010.
Izvori sa interneta:
Napomena:
Prilikom prikupljanja podataka pomogla je i mala privatna kolekcija fotografija.
Нема коментара:
Постави коментар