Rafinerija stakla Uroša Čavića iz Kikinde

Dosadašnja istoriografija o umetničkoj i zanatskoj obradi stakla na području Srbije nije pridavala preveliku pažnju radionicama za ukrašavanje stakla. Obrađeni predmeti  su uglavnom povezivani sa određenim staklarskim centrima koji su se prvenstveno bavili proizvodnjom stakla. Međutim, bogato ukrašeni predmeti koji su publikovani u domaćim katalozima često nisu izvozni produkt samih staklara, već su rad različitih manjih ili većih radionica koje su oslikavale i gravirale staklene predmete. Mnoge čuvene staklare (kao što je Mozer) su u stvari počele kao rafinerije stakla. Mnoštvo ovakvih radionica delovalo je na području Bohemije i Moravske, ali i u njhovim graničnim oblastima. Na prostoru današnje Srbije takođe je bilo pokušaja da se ustanove ovakve institucije. U dekorisanju stakla okušavali su se slikari, ali i zanatlije, kao što je primer beogradskog duvandžije Jovana Dimovića. U Beogradu je delovao i graver stakla Adam Leović, koji nam je poznat po učešću na Svetskoj izložbi u Parizu 1889. godine. Najznačajnija od svih radionica za ukrašavanje stakla na prostoru današnje Srbije nalazila se severno od Save i Dunava, u srcu Banata.

                Uroš Čavić se prvobitno bavio fotografijom. Prilikom izrade fotografija on je koristio staklene negative, tako da je moguće da je iz tog procesa došao na ideju da se bavi dekorisanjem pokućstvenog stakla. Ne zna se tačno kada je otvorena radionica za dekoraciju stakla, ali možemo pretpostaviti da se to desilo negde na samom kraju XIX veka. Na osnovu oglasa iz  1903. godine vidimo da je radionica, kao i radnja u Kikindi, već uveliko radila. Takođe se spominje i da je Uroš Čavić imao svog zastupnika, koji je prodavao njegovu robu. Iz istog oglasa saznajemo i da je radionica imala i plagijatora, koji je u Uroševo ime sakupljao narudžbine po Vojvodini. Jedan drugi oglas iz naredne 1904. godine objavljen u Bosanskoj vili nam govori da je Čavićev uhodan posao jako dobro prihvaćen i izvan Vojvodine. Kao što se ne zna tačan početak rada ove interesantne rafinerije stakla, tako se ne zna ni do kad je radila. Prema Industrijskom kompasu za godine 1926/1927. radionica je i dalje bila aktivna.

                Stakleni predmeti koje je dekorisao Čavić  nabavljani su do I svetskog rata iz ugarskih staklara. Postoje indicije da je jedan od snabdevača bila i slovenačka staklara u Hrastniku, dok su nakon rata predmeti stizali iz domaćih manufaktura. Predmeti su bili jednostavnih oblika i uglavnom bezbojni i kao takvi pogodni za dalju obradu. Na osnovu sačuvanih predmeta vidimo da je Čavić upotrebljavao flaše, bokale, krigle, cilindrične čaše itd. Motivi na ovim predmetima su nastali štampanjem i naknadnim dorađivanjem i oslikavanjem, ali i direktnim slikanjem. Dorada štampanog  materijala Čaviću nije bila strana pojava, jer je još kao fotograf svoje radove doslikavao.

                Motivi na staklu Čavićeve radionice su pretežno bili nacionalnog i religijskog karaktera i namenjeni prvenstveno srpskom nacionalnom korpusu, što je često isticao i u oglasima u novinama. Religijski motivi su prisutni na slavskim setovima i najčešće se javljaju svetitelji čije slave su i najzastupljenije. Scene sa svetiteljima su često pratili prigodni natpisi, kao što je: Ko krsno ime slavi onom i pomaže. Među predmetima nacionalnog karaktera ističu se portreti pesnika, vladara, junaka iz I srpskog ustanka, čije predstave su takođe često propraćene prigodnim rodoljubivim tekstovima. Predloške za ove portrete imao je u fotografijama i novinama onog vremena. Na Čavićevim radovima, često naivno naslikane, nalazile su se i nešto složenije kompozicije iz srpske istorije i folklora, kao što su: Hercegovačko roblje, Kosovka devojka, Srbi oko Guslara itd. Izvore je crpeo iz onovremenog romantičarskog slikarstva i njegovih kopija u vidu oleografija, kao i iz obične grafike. Scene su često dodatno ukrašavane oslikanim hrastovim grančicama i drugim biljnim motivima. Ne retko motiv Čavićevih slikarija bili su i heraldički motivi, ali opet u duhu nacionalnih shvatanja.

                U svojoj radnji u Kikindi Čavić nije prodavao samo oslikane posude od stakla, već je prodavao i oslikani porcelan i nakit od različitih materijala (metal, staklo, porcelan), tako da je svoju kreativnost usmeravao i ka drugim materijalima i tehnikama. Radnja je bila izvozno orijentisana i predmeti su pre I svetskog rata izvoženi u Kraljevinu Srbiju, Bosnu, ali i Bugarsku. Godine 1926. u radionici je radilo 10 ljudi od kojih se verovatno nekoliko njih bavilo oslikavanjem predmeta. Na nekoliko čaša iz zbirke MPU se javlja zapisano ime Koste Sredojeva, čije samo ime i prezime upućuje na Kikindu. On je mogao biti jedan od dekoratera stakla u radionici.

                Radovi Uroša Čavića iz Kikinde se čuvaju u brojnim muzejima širom Srbije, a najznačajnije kolekcije se nalaze u Muzeju primenjene umetnosti u Beogradu, Muzeju grada Novog Sada, a najveća sa preko 70 primeraka u Narodnom muzeju u Kikindi.

 D.V.

Literatura:

Bosanska vila Vol. 19-20. Sarajevo 1904.
Industrie-compass, Wien: Compassverlag 1926.

Jelica Đurić, Staklo u Srbiji XIX veka, Beograd 1984.

Zagorka Marinković, Porcelan i staklo, Beograd 1985.

Ljiljana Lazić, Izgled građanskih enterijera u Novom Sadu krajem 19. i početkom 20. veka, Zbornik MPU 6, Beograd 2010.

Čaša iz zbirke Narodnog muzeja u Zrenjaninu