Tamnica Munkač (1779/1785-1922)

Godine 1778. ukinuta je provincija Tamiški Banat, a Bečkerek je postao glavni grad reinstalisane Torontalske županije. Nova ugarska uprava preuzela je 1779. postojeće građevine i prilagodila ih svojim potrebama. U tom trenutku zatvor se nalazio u staroj džamiji iz turskog perioda, koja je svakako bila nepodesna ovakvoj nameni. Usled ovakvih okolnosti do 1785. godine izgrađena je nova građevina u okviru kompleksa Županije koja je dobila ulogu kaznione tj. apsane (videti prethodan post). Ova nova građevina preživela je veliki požar iz 1807. godine, iako je sud koji se nalazio u zgradi Županije tom prilikom izgoreo. Ostaje nam nepoznanica da li je zgrada zatvora nakon požara pretrpela određene popravke ili rekonstrukciju.

Na osnovu kasnije sačuvanih nacrta i prikaza izgleda fasade možemo reći da je zgrada imala odlike klasicizma, ali ne znamo tačno u kom trenutku je dobila ove karakteristike. Zatvor je 1864. godine pretrpeo adaptaciju, ali po svemu sudeći u osnovnim oblicima izgled nije bitno izmenjen. Na staroj graviri iz 1859. godine sačuvan je šematičan prikaz, koji ne odudara mnogo od izgleda građevine iz kasnijeg perioda.

Za građane Bečkereka (posebno srpske nacionalnosti) zatvor je često spominjan u negativnom kontekstu, a narod ga je iz nepoznatih razloga prozvao – Munkač. Pisac Dragaš (Jovan Dragašević?) 1879. godine je za ovu građevinu napisao: A treća važna velika zgrada; Na ovom mestu staroga grada; To vam je „munkač“ kuća prokleta; Tamnica ljuta zlodeonog sveta.

Izgradnjom nove Palate pravde sa zatvorom u periodu 1906-1908. tamnica Munkač je ostala bez funkcije. Prema Samuelu Borovskom (1912) trebalo je da se ponovo rekonstruiše u palatu kulture i muzej, dok bi se nasuprot nje gradilo novo pozorište. Prvi svetski rat je omeo ove planove, a nekadašnja tamnica je sve više propadala. Munkač je na kraju srušen 1922. godine, a na njegovom mestu je sagrađeno dečje obdanište 1935. godine prema projektu arhitekte Đorđa Tabakovića.

Sećanje na tamnicu Munkač danas nosi pravoslavna crkva Sv. Arhangela Mihajla, poznata u narodu i kao Ruska crkva. Tradicija po kojoj je crkva nastala rekonstrukcijom Munkača koji potiče iz vremena turske vladavine svakako ne stoji. Zgrada Munkač ne potiče iz turskog perioda, a kamoli njen anex. Zgrada u kojoj je smeštena crkva izgrađena je kasnije kao zasebna građevina severno od zgrade Munkača. Ona nije vidljiva na detaljnoj mapi grada iz 1793. godine, pa možemo tvrditi da se njena gradnja zbila tokom XIX veka, i to pre 1881. godine kada jeste zabeležena na mapi grada. Moguće je da je ona sagrađena negde sredinom XIX veka u cilju širenja kapaciteta, kada je Bečkerek postao središte i okružnog i sreskog suda.

D.V.