Najstariji pomen poštara u Srbiji (ne)utiče na datiranje crkve u Ečki

Gradnja srpske prаvоslаvne crkve sa posvetom Sv. Nikоli je datirana na osnovu natpisa sa ikonostasa koji je još davno pogrešno pročitan. Ikonostas Šerbana Popovića oslikan je 1744. godine, ali natpis istraživačima tada nije bio dovoljno čitljiv, pa je umesto 1744. iščitana 1711. godina. Ova greška je zapisana još u crkvenom letopisu iz 1908. godine, a nakon toga i u brojnim drugim publikacijama. Podatak je tokom vremena prenošen i danas je ustaljeno mišljenje da je crkva starija od tri veka, iako je realnost možda nešto drugačija.

Pošto nema sigurnih podataka o samoj gradnji crkve moraćemo se poslužiti određenim analogijama. Crkva Sv. Nikole je 1744. godine dobila ikonostas tako da možemo konstatovati da je gradnja ili obnova u to vreme bila završena i da se pristupilo njenom unutrašnjem uređenju. Dobra paralela sa ovom crkvom je nekadašnja crkva u Gradnulici koja je sagrađena 1737. godine. Na osnovu sačuvanog opisa gradnuličke crkve možemo primetiti neverovatnu sličnost u osnovnim građevinskim oblicima sa crkvom u Ečki. Međutim, ova analogija svakako nije dovoljna za okvirno datiranje crkve.

Crkva u Ečki ima uzidan u priprati stari nadgrobni spomenik poštarevog sina, koji je po mnogo čemu specifičan. Ovaj nadgrobnik nam samo delimično može pomoći u datiranju same crkve. Natpis sa nadgrobnika glasi:

"ЗДЕ ПОЧИВАЕТЪ РАБЪ БЖIИ АЋИМЪ (...)ТАЕ ПОСТМАIСТЕР СИНЪ ПРЄСТАВИ(...) В ЛѢТО 1711“

Donja granica gradnje crkve dakle ne može biti ispod 1711. godine kada je nastao i ovaj spomenik, dok se njegova sekundarna upotreba desila očigledno kasnije. Postavlja se pitanje zbog čega je on upotrebljen prilikom gradnje crkve nedugo posle njegovog nastanka, posebno ako pretpostavimo da su bliski rođaci preminulog verovatno još uvek bili živi. Da li je ovaj spomenik možda donesen sa neke obližnje lokacije?

Ova pitanja nisu i jedina koja nas muče. Prema dosadašnjim saznanjima prvi pomen pošte u Bečkereku jeste na mapi Banata iz perioda 1723-1725. Opšte prihvaćeno mišljenje je da je poštanski saobraćaj u gradu ustanovljen nakon odlaska Turaka 1717. godine. Ovaj spomenik stoji nasuprot ovakvoj tezi, jer je nastao u vreme Turske vlasti. Još više nas zbunjuje to što je upotrebljena srpska transkripcija reči nemačkog porekla (nem. postmeister). Moja pretpostavka je da je Aćimov otac bio poštar u vreme Velikog (Bečkog) rata krajem XVII veka, kada su Bečkerek i okolina bili jedno vreme oslobođeni od Turaka. U to vreme ovom oblasti su gospodarile srpska milicija i carsko-nemačke trupe.  Sa germanskom vojskom tada je došla i organizacija poštanskih usluga, koja je verovatno bila u službi vojske.

Ovo istraživanje i dalje ostavlja brojna otvorena pitanja, ali nekoliko stvari je ipak jasno. Najstariji pomen poštara na prostoru Vojvodine i Srbije je iz 1711. godine, i on je živeo u Ečki ili njenoj okolini. Njegovo ime ne znamo, ali znamo da je imao sina Aćima. Pored ovih saznanja možemo konstatovati i da se gradnja crkve u Ečki zbila negde između 1711. i 1744. godine.

D.V.