Amadeus (Bogumil?) Sekulić (1847-1927)

(Ne)poznati slikar poreklom iz Bečkereka

U dosadašnjoj literaturi o zrenjaninskim slikarima (koliko ja znam) nije pomenuto ime slikara Amadeusa Sekulića. U stranoj literaturi njegovo ime se najčešće spominje u starim aukcijskim katalozima i vodičima, koji ne pružaju dovoljno informacija o životu i radu ovog slikara. Pokušaćemo zato da prikupimo ove skromne podatke za neku buduću biografiju.

Najzanimljiviji podatak o slikaru Amadeusu Sekuliću nam donosi studija Teodora Frimela o jednom od najvećih kompozitora svih vremena – Ludvigu van Betovenu iz 1901. godine. U kratkom odeljku koji se odnosi na Betovenove pretke se navodi da jedna mala minijatura iz 18. veka u vlasništvu slikara Amadeusa Sekulića iz Beča predstavlja dedu Ludviga Van Betovena.

Značajne podatke za biografiju Amadeusa Sekulića nam nudi Vodič kroz Umetničku galeriju Umetničko-istorijskog muzeja u Beču iz 1908. godine. Tu se navodi da je rođen 26. novembra 1847. godine. Rane slikarske pouke je primio od slikara Luiđija Rostanjija. [Ovaj italijanski slikar, poreklom iz Rima, rođen je oko 1832. godine, a aktivan je bio u Budimpešti i Beču]. Nakon toga pohađa kurseve profesora Gajgera na bečkoj akademiji, a potom odlazi na studijska putovanja u Veneciju (gde radi pod uticajem španskih slikara Martina Rika, Franciska del Kampa, Rohelia Eguskuiza i dr), Rim i Pariz.

U Vodiču se dalje navodi da je Sekulić poznat po svojim portretima i pejzažima. U zbirci muzeja nalaze se dva njegova dela. Prvo je portret Petera Joh. Nep. Gajgera (1805-1880), poznatog bečkog slikara i profesora akademije prepoznatljivog po svojim orijentalnim i erotskim delima, neuobičajenim za jednog dvorskog slikara. Portret je slikan 1891. godine u Beču na osnovu fotografije napravljene još za života slikara. Drugo delo je portret vajara Vinzenz-a Pilz-a (1816-1896), koji je (vrlo interesantno) poznat po svojoj skulpturi Betovena iz 1877. godine.

Stara aukcijska kuća Albert Kende iz Beča je 1930-te godine ponudila na prodaju sliku Dvorac u Gars am Kampu iz 1889-te godine. Slika je signirana imenom Amadeusa Sekulića (Szekulics). Uz uobičajene podatke o tehnici (ulje na drvetu) i dimenzijama dati su i kratki podaci o samom autoru. Amadeus je rođen u Velikom Bečkereku, a umro je u Beču.

Mnogo godina kasnije (1979), u čuvenoj bečkoj aukcijskoj kući Doroteum nuđena su na prodaju dva rada A. Sekulića, Pejzaž kod Gmundena i Bašta kod Gmundena. Ove scene su naslikane u malom živopisnom gradiću u Gornjoj Austriji.

Na osnovu priloženih podataka možemo pretpostaviti da je slikar Amadeus Sekulić vrlo rano napustio Bečkerek. Verovatno je jedno vreme radio na prostoru Ugarske, jer je čak i kasnije po odlasku u Beč koristio mađarsku transkripciju prezimena. Na osnovu datiranih radova vidimo da je u Beču aktivan od 1880-tih. Njegova inspiracija su svakako bili predeli Austrije, ali i značajan kulturni i umetnički život Beča, a to se vidi na osnovu  sačuvanih portreta kolega umetnika. Amadeus se vrlo lako adaptirao na život u Beču, ali se postavlja pitanje da li je zaboravio na svoj zavičaj i da li se vraćao u Bečkerek. Buduća istraživanja bi trebala da odgovore na mnoga pitanja. Jedno od njih bi moglo da bude i da li je bio u bliskoj rodbinskoj vezi sa bečkerečkim slikarem Aleksandrom Sekulićem (1877-1942), i ako jeste, da li je bilo kontakata među njima.

D.V.

Stare razglednice Zrenjanina III

(iz kolekcije Banateke)

1. "Ptičja perspektiva" (poslata 1911) ; Izdavač: Šnajder Janoš iz V. Bečkereka

2. Begej, most i pivara (poslata 1913); Izdavač: Šnajder Janoš iz V. Bečkereka

3. Trg Kralja Petra (poslata 1936, fotografija nastala pre 1935); Izdavač: Papirus – Ernest Buza (Veliki Bečkerek-Petrovgrad)

Industrija tepiha „Proleter“ u zapisima iz perioda 1954-1979.

Nakon II svetskog rata fabrika tepiha u Zrenjaninu je nacionalizovana. Nastavljena je njena dalja modernizacija i industrijalizacija, a fabrika je doživela nekoliko reorganizacija tokom 1950-tih i 1960-tih, kako bi postala uspešno preduzeće.

Prema publikaciji Grad Zrenjanin – priručnik za 1954/55. godinu vidimo da fabrika radi zadovoljavajućim kapacitetima, nudeći kupcima sve one artikle čija proizvodnja je osvojena još tokom ranijih decenija. Među svojim proizvodima tepihara posebno ističe svoj kvalitetan proizvod – Bukle 2 kora, koji izvozi i u Zapadnu Nemačku.

Logotip fabrike tepiha iz vremena oko 1955.

Monografija grada iz 1966. o fabrici tepiha nažalost ne nudi preterano značajne podatke što se tiče njenog proizvodnog programa, a još manje o njenim dizajnerima. Među suvim i tabelarnim publikovanim podacima izdvajamo samo fabričko proširenje kapaciteta i otvaranje novog pogona u selu Klek početkom 1950-tih godine. Ovaj pogon je prvenstveno proizvodio vunenu i pamučnu tkaninu, kao i rublje.

Već dosta puta pomenut, istraživački rad Vukice Popović – Veliko-bečkerečki slikarski ateljei donosi nam podatke o tepihari nakon II svetskog rata. Fabrika tepiha je 1969. godine imala posebno odelenje dezenture, gde je bio zaposlen veći broj crtača i dizajnera tepiha čija imena na žalost nisu navedena. Pored toga, tepihara je otkupljivala i diplomske radove studenata Akademije primenjenih umetnosti. U to vreme tepisi zrenjaninske fabrike bili su traženi kako na istoku tako i na zapadu...

Tepih fabrike Proleter iz vremena pre 1969.

Detalj tepiha iz vremena oko 1970-te.

                 Prema brošuri Zrenjanin ’79 (opština i grad) u Industriji tepiha „Proleter" je radilo 1700 radnika organizovanih u više samoupravnih jedinica, a godišnja proizvodnja iznosila je 37,5% ukupne proizvodnje tepiha tadašnje države SFR Jugoslavije. Ovo je verovatno bio period vrhunca ove fabrike koja danas više ne postoji.

Srpska fabrika tepiha u zapisima iz perioda 1924-1969.

Nezaobilazna publikacija u proučavanju zrenjaninske prošlosti je svakako monografija grada iz 1938. godine. Pored obilja informacija ona nudi i opis Srpske fabrike tepiha „Lazar Dunđerski“ iz tog perioda.

Godine 1921. fabriku tepiha, od mađarskih akcionara, otkupljuje čuveni tekstilni magnat Koste Ilića Sinovi A.D, i od tada fabrika nosi gore pomenuti naziv. [Do kupovine nije došlo slučajno, jer je porodica Ilić bila u rodbinskim vezama sa porodicom Dunđerski.] U vreme preuzimanja fabrika je radila nešto smanjenim kapacitetima, što je najverovatnije bila posledica I svetskog rata. Novo rukovodstvo fabrike nije promenilo dotadašnjeg direktora Petra Kostića, koji se na tom mestu nalazio još od 1909. godine, već je pokušala obnoviti i proširiti postojeće kapacitete. Godine 1938. fabrika je imala odelenja: mehaničku tkaonicu sa preko 50 razboja, zatim 76 metara razboja za smirna tepihe, odelenja za snovanje, farbanje, sušenje, navijanje i uvrtanje pređe, kao i bravarsko odelenje i kovačnicu. Specijalnost su joj bila izrada smirna tepiha (do 6 metara širine), turne, bukle, a izrađivala je i mokete i pliševe (velvet) za nameštaj i dr.

Oglas iz lista Politika (1924) na kome se vidi tadašnji logotip fabrike

Izložba tepiha iz 1930-tih(?) – Vlasništvo Istorijskog arhiva u Zrenjaninu

Monografija iz 1938. godine nam ne pruža podatke o dizajnerima tepiha, pa se moramo okrenuti posleratnim zapisima i istraživanjima Vukice Popović, koja su objavljena u knjizi Veliko-bečkerečki slikarski ateljei 1969. godine.

U međuratnom periodu Srpska fabrika tepiha je radila velike i značajne porudžbine, što za državne institucije (tepisi za Predsedništvo vlade i Narodnu odbranu), što za kraljevsku porodicu (ručno rađeni tepisi za vilu u Bohinju i bioskopsku salu u Belom dvoru u Beogradu). Tepisi su rađeni pod uticajem neoklasicizma i neorenesanse kako bi se postigla određena monumentalnost potrebna vladajućoj klasi i premostio jaz između secesije i još uvek nedovoljno razvijenog art dekoa i moderne. U radu Vukice Popović publikovan je nacrt Karolja Fajfera za ručno rađenu tapiseriju sa temom Sv. Đorđa.

Dizajner:

Karolj Fajfer (r. 1903)

- Bečkerečki pedagog, dizajner, ilustrator i slikar. Nakon završene Akademije primenjene umetnosti (1928) u Budimpešti vraća se u rodni grad, gde radi kao profesor crtanja u Gimnaziji. Za fabriku tepiha radi nacrte za Predsedništva vlade (1936) i Narodne odbrane. Bio je član grupe Veliko-bečkerečki impresionisti, a kao slikar aktivan i nakon II svetskog rata.

Prva mađarska fabrika tepiha u zapisima iz perioda 1900-1912.

Učešće Veliko-bečkerečke fabrike tepiha na Svetskoj izložbi u Parizu zabeležio je mađarski časopis Primenjena umetnost (Magyar Iparművészet) za jul 1900. godine. Među publikovanim tepisima najpoznatijih mađarskih dizajnera onog vremena nalaze se i oni izvedeni u bečkerečkoj fabrici.

:Dizajneri

Pal Horti (Videti članak – Veliko-bečkerečka fabrika tepiha u nemačkom zapisu iz 1900)

Robert Nadler (1858-1938)

- Peštanski slikar, pedagog i dizajner. Posle studija u Minhenu i Beču posvećuje se pedagoškom radu i postaje zagovornik narodnih motiva i mađarske secesije. Višestruko je nagrađivan za svoja likovna dela i jedno vreme bio je predsednik Udruženja mađarskih umetnika.

Značajne podatke o bečkerečkoj fabrici tepiha prezentira nam i S.Borovski u svom kapitalnom delu iz 1912. godine – Torontalska županija. On, doduše, navodi da je fabrika tepiha osnovana 1895. godine od strane holandske kompanije, što svakako nije tačan podatak. 1903. godine još uvek nedovoljno finansijski stabilnu fabriku kupuje industrijalac i posednik Lazar Dunđerski, koji dalje proširuje kapacitete. U vreme pisanja članka Borovskog fabrika nosi naziv Prva mađarska fabrika tepiha i tapacirunga. Tepihara ima pet svojih objekata u kojima radi oko 250 radnika, a upošljava i oko 100 ljudi iz kućne radinosti. U njoj postoji parna mašina od 96 konjskih snaga, koja pokreće 50-tak razboja. Specijalnost fabrike je izrada smirna i ručno rađenih tepiha. Tepisi se prodaju širom Mađarske i Hrvatske, a izvoze se u Austriju(?), Srbiju i Ameriku. Da je finansijska izdrživost same fabrike još uvek pod znacima navoda vidimo i iz podatka da prima subvencije od države.

Literatura: 

Borovszky Samu,Magyarország vármegyéi és városai. Torontál vármegye. Budapest 1912.