Biografija
Moler Jeftimije Popović je rođen 1792. godine u Bečkereku u porodici sa slikarskom tradicijom. Prve slikarske korake napravio je u radionici oca Teodora, a posle njegove smrti 1807. nastavio je da radi u radionici starijeg brata Georgija. Tako je bilo sve do 1819. godine kada se uputio na slikarsku akademiju u Beč da bi usavršio svoje znanje. Boravak u Beču obeležiće izuzetno plodan umetnički period i izložba studentskih radova 1822. godine. Planirao je 1824. da postane dvorski slikar kneza Miloša Obrenovića, čiji je bio i stipendista, i da portretiše sve članove kneževske porodice, ali su ovakav njegov pokušaj osujetile austrijske vlasti u Zemunu. Početkom 1828. godine odlazi u Zadar gde je boravio oko godinu dana. Nakon Zadra se ponovo vraća u Beč. Posle 1830-te vraća se u Bečkerek gde, uz kratkotrajne prekide, ostaje do kraja života. U grad dolazi sa ženom, rimokatoličke veroispovesti, Ekaterinom koja će mu roditi troje dece (Ekaterinu, Aleksandra i Pavla), koji nažalost neće nastaviti očevu slikarsku tradiciju. Živeo je u centru Bečkereka, u Krunskom sokaku (danas Ulica dr Zorana Kamenkovića). Tokom 1830-tih i početkom 1840-tih njegova stvaralačka energija ne jenjava, ali nakon tog perioda Jeftimije polako pada u zaborav, a njegovo mesto zauzima slikar znatno boljih kvaliteta, Konstantin Danil. Umire u dubokoj starosti u Bečkereku 1876. godine od iznemoglosti.
Portretna delatnost
Najraniji poznati radovi Jeftimija Popovića su kopije stranih autora nastale u periodu studiranja: Magdalena Pokajnica (1821) i Bludni sin – kopija po B. Batoniju (1823). Među ovim ranim radovima možemo istaći i izgubljeni portret arhimandrita i putopisca Gerasima Zelića (1752-1838), koji je bio izložen na studentskoj izložbi (1822). Ove slike su poklonjene knezu Milošu i dale su povod za razmišljanje o osnivanju prve galerije u Srbiji. Prilikom boravka u Beču portretska delatnost Jeftimija bila je na vrhuncu. Godine 1823. slika cara Franca (kopija), 1825. devojku u crvenom, 1830. muški portret, kneza Miloša Obrenovića sa turbanom (kopija prema bakrorezu S. Lenharta), pakračkog trgovca Vikentija Orlošića. Među boljim radovima iz ove faze izdvaja se portret građanina sa fesom, mada ne treba isključiti mogućnost da je portret mogao nastati i u vremenu revolucije 1848. kada je fes posebno istican kao obeležje srpskog nacionalnog identiteta u Austrougarskoj. Povratkom u Bečkerek Jeftimije Popović je teže dolazio do portretskih narudžbina pa se polako okrenuo religioznom slikarstvu. Iz ovog drugog perioda poznat je portret sveštenika Joce Gavrilovića iz Vranjeva nastao verovatno u vremenu kada je slikao vranjevski ikonostas. Poznoj portretskoj delatnosti Jeftimija možemo ubrojati i portret Mešterovića. Ovaj portret je jedno vreme bio sporan zbog nešto jačeg umetničkog kvaliteta koji odudara od Jeftimijevih radova, ali je kasnije arhivski utvrđeno da se njegova ćerka 1852. godine udala za Aleksandra Mešterovića (rođen 1823) iz Vršca, tako da je atribucija Jeftimiju vrlo izvesna. U literaturi pre II svetskog rata o Jeftimiju često je navođeno da se nekoliko njegovih portreta nalazilo u Patrijaršijskom dvoru, među kojima je bio i portret Gerasima Zelića. Takođe se često navodilo da je radio za mitropolita Stefana Stankovića (1788-1841) i pesnika i episkopa Lukijana Mušickog (1777-1837). Međutim, njegovi radovi iz Patrijaršijskog dvora nestali su u vihoru II svetskog rata. Jeftimijevi portreti nose sve odlike bidermajer slikarstva: nežan kolorit, korektan crtež, akademska kompozicija. Likovni izraz je pomalo drven, neujednačen i bez velikog nadahnuća, ali sa snažnim osećajem za epohu kojoj pripada. Portretno slikarstvo Jeftimija Popovića pripada prvoj generaciji srpskih slikara odnegovanih u duhu bidermajera.
Religiozno slikarstvo
Prve pouke i korake u pravcu religioznog slikarstva Jeftimije je napravio u radionici svog oca i brata. Ovi uticaji ostaće vidljivi u svim njegovim kasnijim radovima. Jedan od prvih njegovih samostalnih radova u oblasti religioznog slikarstva nastao je verovatno posredstvom poznanstva sa episkopskim vikarom u Dalmaciji, Gerasimom Zelićem. Prilikom boravka u Zadru u crkvi sv. Ilije oslikao je carske i bočne dveri pojedinačnim figurama. Naredni radovi u ovoj oblasti nastali su nakon povratka u rodni grad. U periodu od 1933. do 1936. godine oslikavao je ikonostas crkve Jovana Preteče u Vranjevu (Novi Bečej), a potvrdu nalazimo na potpisanoj ikoni Hrist isceljuje slepog. Za crkvu je uradio i Bogorodičin tron, a moguće je da su od njegove ruke i nedovoljno proučene zidne slike u crkvi. 1840-te godine potpisuje ugovor o slikanju ikonostasa i zidnih slika u crkvi Vavedenja Bogorodice u Beškoj. Ovaj obiman posao koji je uključivao i oslikavanje Arhijerejskog trona sa likom sv. Save i pevnica sigurno je trajao duže vreme. Kao mogući Jeftimijevi radovi spominjani su ikonostas u Nadalju (koji je nažalost uništen u revoluciji 1849) i ikonostas u selu Gregetegu. Prilikom slikanja ikonostasa u rasporedu i ikonografiji ikona Jeftimije ne donosi ništa novo. On se oslanja na rešenja koja smo već videli kod njegovih starijih srodnika, svrstavajući se stilski u neku vrstu rustičnog baroka koji je i dalje vladao Vojvodinom. Ako uzmemo u obzir da je potekao iz porodice sa dugom slikarskom tradicijom i da je dugi niz godina boravio u Beču uz dugogodišnje studiranje na Akademiji (verovatno najduže u poređenju sa ostalim srpskim slikarima), onda nam Jeftmijevo obraćanje tradicionalnim rešenjima ne može biti sasvim logično. Ipak, nešto bolji kvalitet i jače uticaje bidermajera vidimo na složenijim kompozicijama. Uticaj građanskog načina života vidljiv je u prikazima toplih enterijera ukrašenih crvenom draperijom i obogaćenih brojnim detaljima iz realnog života, kao što su košarice u rukama devojaka, delovi pokućstva i dr. Na ikonama se ističu nežni pokreti i gestovi pojedinih aktera, na momente sladunjav kolorit što svakako nije posledica uticaja krute religiozne umetnosti satkane na snažnoj baroknoj tradiciji.
Ostale delatnosti
Bečkerečki moler Jeftimije je bio vrlo svestrana umetnička figura. Prilikom boravka u Beču 1827. radio je bakrorez za knjigu Svetislav i Mileva od Jovana Sterije Popovića. U njegovo vreme grafika među srpskim slikarima nije bila preterano zastupljena. Ilustracija iz knjige pod nazivom Na udri u moje pa onda u tvoje grudi spada u najranije prikaze idiličnih scena iz narodnog života. Mada je par prikazan u narodnoj nošnji nemamo utisak da opisani događaj pripada balkanskoj tradiciji usled bogatog pejzaža i neoklasične arhitekture u pozadini. Jeftimije je uradio još jednu ilustraciju za knjigu Gavrila Kovačevića Vijenac celo mudrenija i spomen čustvitelnei črezovičajne ljubavi Adelaide alpske pastirke izdatu u Budimu 1828. godine. Ova grafika je rađena prema predlošku iz Dositejevih sobranija (1793). Jeftimiju ni rezanje u kamenu nije bilo strano, pa je tako 1837. godine uradio epitaf na spomeniku svojih roditelja ispod koga se potpisao.
Nerešena pitanja
U istorijskim izvorima pre II svetskog rata navodi se određeni broj dela Jeftimija Popovića, koja se nalaze u zbirci čuvenog kolekcionara Joce Vujića iz Sente. Neka dela iz ove kolekcije nalaze se u Narodnom muzeju u Beogradu, kao što je Raspeće i druge, ali bilo bi lepo locirati radove kao što su portret slikareve ćerke ili portret vranjevačkog birova. Svakako da bi i čišćenje određenih slika i ikonostasa dovelo do sigurnije atribucije i boljeg suda o slikarstvu Jeftimija Popovića.
D.V.
Odabrana literatura:
Veljko Petrović, Jeftimije Popović, Narodna enciklopedija III, Zagreb 1925-1929.
Miodrag Kolarić, Jeftimije Popović, ELU III, Zagreb 1964.
Vukica Popović, Velikobečkerečki slikarski ateljei, Zrenjanin 1969.
Vukica Popović, Veliki Bečkerek, slikarsko središte u Banatu, ZMSLU 13,Novi Sad 1977.
Internet:
Нема коментара:
Постави коментар