Ilija Nikolajević – protoprezviter bečkerečki (1715/1716-1767)

Ilija Nikolajević rođen je u Temišvaru 1715. ili 1716. godine. Učio je kod magistra Rake u rodnom gradu, da bi kasnije (pre 1739) prešao u Beograd i nastavio školovanje kod grka Anatolija sa Svete gore, gde je podučavan pevaniju i grčkom jeziku. Godine 1739. ga je zapopio episkop temišvarski Nikolaj Dimitrijević. Oko 1740. godine podučavao je u Zemunu mlađe naraštaje knjigama i religiji, da bi krajem 1741. godine bio proizveden u protoprezvitera od strane episkopa Georgija Popovića.

Dolazak Ilije Nikolajevića u Bečkerek svakako da nije slučajan. Grad je bio potpuno devastiran nakon pustošenja u od strane kuge i Turaka krajem tridesetih godina XVIII veka. Godine 1740. ostalo je u gradu samo sedam poreskih glava. Ilija Nikolajević je verovatno došao sa ciljem da ulije veru raseljenom i uplašenom stanovništvu, povrati crkvenu organizaciju i instituciju protoprezviterata. Bilo je potrebno određeno vreme dok njegova mladost i obrazovanost nije počela da daje rezultate. Godine 1745. su se kovali planovi o gradnji novog hrama u Bečkereku, a već naredne počeo je da se uzdiže čuveni Uspenski hram, pri kome će Ilija stolovati. Iste 1746. godine on je sastavio domovni protokol iliti konskripciju, koji danas predstavlja prvorazredni dokument za istoriju našeg grada. Prema ovom dokumentu možemo videti da je prota u to vreme bio oženjen Jevrosimom, ćerkom popa Stojše, i da je imao troje dece: sedmogodišnju Jevrosimu, dvogodišnju Julijanu i dvomesečnog sina Jovana. U njegovoj kući su, pored njegove porodice, živela i dva pitomca, koje je prota podučavao, i jedan sluga.

Krajem 1746. Ilija Nikolajević je posredovao kod mitropolita Georgija Popovića da selo Siga (danas Perlez), koje u to vreme nije imalo paroha, dobije određeno svešteno lice. Vladika je na molbu Sižana trebao izvesnog Teodora da proizvede u đakona, koji bi privremeno obavljao funkciju paroha. Interesantno je da se jedan od Nikolajevićevih pitomaca u to vreme zvao Teodor Markov. Pored uobičajenih funkcija prota je morao da obavlja i naizgled neobične zadatke. Tako je najverovatnije početkom pedesetih godina morao da juri odbegle monahe iz fruškogorskog manastira Pribina glava. Njih je Ilija pronašao u manastiru Vojlovica i vratio ih nazad u Belegiš (Srem).

            Prilikom velike vizitacije Temišvarske eparhije 1758. godine zabeleženi su značajni podaci o protoprezviteru Iliji Nikolajeviću. Prema njima prota ima Instrukciju a pravila svete tajne Novog zaveta zna dobro. Takođe on poseduje propisanih pet knjiga, ali i druge pisane na slovenskom i grčkom jeziku. Tada je već imao šestoro dece, od čega troje kćeri i isto toliko sinova. Godine 1763. prota je u društvu episkopa Vikentija Vidaka Jovanovića (1730-1780) posmatrao podizanje krsta na toranj Uspenskog hrama, koji je građen u periodu 1757-1758. godine, što je bila kruna njegovog rada na podizanju ove crkve.

            Protoprezviter Ilija Nikolajević završio je ovozemaljski život nesretnim slučajem 1767. godine kada ga je udario konj. Dan nakon nesreće sahranjen je u porti Uspenskog hrama.

D.V.

Literatura:

Tihomir Ostojić, Dositej Obradović u Hopovu, Novi Sad 1907.

Ur. Aleksandar M. Stanojlović, Monografija Petrovgrad, Petrovgrad 1938.

Dušan Popović, Srbi u Banatu do kraja XVIII veka (Istorija naselja i stanovništva), Beograd 1955.

D. Grbić i dr., Ćirilicom štampane knjige 15-17. veka Biblioteke Matice srpske, Novi Sad 1994.

Dušica Grbić, Radoman Stanković, Ćirilske rukopisne knjige Biblioteke Matice srpske: Katihetski priručnici, Novi Sad 2014.

Petar Žebeljan, Jednom u Perlezu i Ždralovi nad Perlezom, Novi Sad 2014.