Ауторска лиценца

Creative Commons licenca
Ovo delo je licencirano pod uslovima licenceCreative Commons Autorstvo-Nekomercijalno-Bez prerada 3.0 Srbija .

Претражи овај блог

субота, 23. јануар 2016.

Posuda za duvan, Johan Mareš (Ausig), 1865-1885.

EKSPONAT MESECA JANUARA II 2016.

Istorijat
Posuda za duvan čuva se u Narodnom muzeju u Zrenjaninu i trenutno je izložena na stalnoj postavci, u delu koji oslikava materijalnu kulturu i primenjenu umetnost XIX veka na području Banata. U muzej je stigla u vidu poklona i pripada studijskom materijalu primenjene zbirke.

Karakteristike i opis
Posuda je sastavljena iz dva dela i služila je čuvanju duvana. Izrađena je od siderolit keramike i naknadno je oslikana. Zamišljena je potpuno skulturalno i realistično predstavlja čoveka u nemačkoj narodnoj nošnji (karakterističnoj za područje Bavarske, Štajerske i dr), koji sedi na kamenom postamentu i svira citru. Stilski nije ujednačena i na njoj se prepliću uticaji romatizma i realizma sa etno motivima.

Proizvođač
Johan Mareš (1821 - 1914)  je prvobitno radio u fabrici Adolfa Bera, u čiju vlasničku strukturu ulazi tokom 40-ih godina XIX veka. Od 1851. godine fabrika dobija naziv Ber & Mareš , da bi 1860. godine Johan u potpunosti preuzeo rukovodstvo nad njom i ona od tada nosi naziv – Johan Mareš (Ausig – Bohemia), fabrika terakote i siderolita. Fabrika je poznata pre svega po figurama patuljaka (čija proizvodnja počinje 1874) i različitim mitološkim i egzotičnim motivima, kao i predmetima za domaćinstvo (vaze, satovi, posuda za duvan i dr). Godine 1890. Fabriku preuzima Johanov sin Ferdinand (1854 – 1940), koji vodi fabriku sve do smrti 1940. godine. Proizvodnja je prestala tokom rata 1944. godine, a 1945. fabrika je oštećena u američkom bombardovanju.  Zvanično je zatvorena 1948. godine, nakon bezuspešnog pokušaja obnavljanja proizvodnje.

Datiranje
Na osnovu stilskih karakteristika i određenih istorijskih okolnosti predmet je datiran u period između 1865. i 1885. godine. U prilog takvom datiranju ide i utisnuta oznaka na dnu posude - JM 62. Mali serijski broj, kako god on bio sistematizovan, nam govori da posuda pripada ranom dizajnu ovog tipa predmeta. Sa druge strane malo je verovatno da je predmeta nastao pre 1865. godine, jer je oznaka JM u fabrici Johana Mareša počela da se upotrebljava tek oko 1863. godine.

D.V.
Posuda za duvan sa sviračem na citri,
1865-1885.
Johan Mareš (Ausig / Bohemia) - Johann Maresch (Aussig - Bohemia)
Narodni muzej Zrenjanin

недеља, 17. јануар 2016.

Kasa Torontalske županije, 1820-1840.

EKSPONAT MESECA JANUARA I 2016.

- Istorijat
Županijska kasa u obliku škrinje danas se čuva u Narodnom muzeju u Zrenjaninu i izložena je u hodniku na prvom spratu zgrade. Kasa je zasigurno u zbirci muzeja od 1960. godine, kada je muzej bio smešten još u Jankovićevoj kući kraj Velikog mosta. Pretpostavka je da je ona nabavljena neposredno nakon osnivanja muzeja, jer inventarski popis Torontalskog muzeja iz 1919. beleži škrinju, čiji bi opis (drveni kovčeg okovan gvožđem) mogao odgovarati ovoj muzealiji.

- Karakteristike i tip
Škrinja je masivna, pravougaonog preseka i stoji na lavljima šapama. Drvena struktura je okovana gvozdenim okovom i ukrasom u vidu profilacija, rozeta, stilizovanih ručki i dr. Poseban dekorativni momenat predstavljaju vratnice na poklopcu krunisane trougaonim zabatom. Ovakav tip škrinje je karakterističan za područje Ugarske i slični primerci se mogu sresti u privatnim i javnim kolekcijama na prostoru današnje Mađarske. U kikindskom muzeju se takođe čuva analogan primerak za koga se osnovano pretpostavlja da je u prošlosti imao funkciju kase distrikta. Ovaj tip škrinje sa okovom i snažnom bravom je pre svega bio namenjen držanju dragocenosti i kao takav bio je pogodan za državne ustanove, banke i imućne ljude. Na osnovu drugih sačuvanih škrinja (u koje sa imao uvid) mogu reći da zrenjaninska škrinja spada među raskošnije i monumentalnije primerke.

- Izrada
Županijska škrinja je rad odličnog kovača i njegove radionice. Nameće se pitanje da li je ona naručena iz nekog od većih zanatskih centara Ugarske, ili pak, iz lokalne radionice. Za razliku od sačuvanih primeraka iz Mađarske ova škrinja ima jednu vrstu specifičnog ukrasa u vidu dekorativnih pruntova koji su imali i funkciju nitni. Ovaj motiv srećemo kod srpskih kujundžija tokom XVII i XVIII veka, ali i na škrinjama i kasetama sa područja južne Nemačke iz XV i XVI veka. S obzirom da je Banat bio taj gde su se kreativni uticaji sa doseljenim stanovništvom konstantno preplitali možemo konstatovati, da je Županijska kasa bez obzira na poreklo njenog tvorca dobila određene lokalne karakteristike. Za izradu ovakve škrinje na lokalnom nivou postojali su i realni uslovi, jer je kovački zanat na prostoru Torontala bio veoma razvijen. Radi poređenja godine 1862. u županiji je zabeleženo blizu 450 kovača i tri izrađivača predmeta od mesinga. Među njima je sigurno bilo i vrhunskih majstora.

- Datiranje
Na osnovu stilskih karakteristikama škrinja pripada periodu klasicizma, koji je dominantan u umetnosti na ovim prostorima u periodu sa kraja XVIII i u prvim decenijama XIX veka. Osim jedne slične škrinje iz privatne kolekcije u Mađarskoj datirane u 1831. godinu, drugi sačuvani primerci ovog tipa kasa nemaju označenu godinu proizvodnje. Za kikindsku škrinju se pretpostavlja da je nabavljena nakon izgradnje zgrade Kurije oko 1839. godine.
Zarad sigurnijeg i preciznijeg datiranja bilo je neophodno istražiti lokalnu arhitekturu i istoriju. Godine 1828. ulazna vrata od drveta Uspenskog i Vavedenskog hrama u Bečkereku su dobila okov od gvozdenog lima sa klasicističkom organizacijom prostora i dekorativnim rozetama i profilacijama. Ova vrata nose bliske stilske karakteristike kao i muzejska kasa, ali nešto drugačiju zanatsku obradu.
Okivanje vrata pravoslavnih crkava u gradu uslovljeno je najverovatnije strahom od požara koji su u to vreme bili učestali u gradu. Najstrašniji od svih bio je požar iz 1807. godine koji je gotovo zbrisao centar grada. Nakon požara usledila je dugotrajna i obimna obnova grada. Radovi na novoj zgradi Torontalske županije su okončani 1820. godine, pa je usledilo i opremanje enterijera i mobilijara. Verovatno u tom periodu nabavljena je i županijska kasa koja se danas čuva u zrenjaninskom muzeju. Usled gore navedenih paralela i istorijskih okolnosti sklon sam datiranju Županijske kase u period između 1820. i 1840 .godine.

D.V.

PS
Zahvalan osoblju kikindskog muzeja na informacijama o kasi distrihta, i mentorki Milevi Šijaković na ukazanoj vezi škrinje sa vratima pravoslavnih crkava.
Kasa Torontalske županije,
1820-1840, 
Ugarska / Banat.
Narodni muzej, Zrenjanin.