Nezaobilazna publikacija u proučavanju zrenjaninske
prošlosti je svakako monografija grada iz 1938. godine. Pored obilja
informacija ona nudi i opis Srpske fabrike tepiha „Lazar Dunđerski“ iz tog
perioda.
Godine 1921. fabriku tepiha, od mađarskih akcionara,
otkupljuje čuveni tekstilni magnat Koste Ilića Sinovi A.D, i od tada fabrika
nosi gore pomenuti naziv. [Do kupovine nije došlo slučajno, jer je porodica
Ilić bila u rodbinskim vezama sa porodicom Dunđerski.] U vreme preuzimanja
fabrika je radila nešto smanjenim kapacitetima, što je najverovatnije bila
posledica I svetskog rata. Novo rukovodstvo fabrike nije promenilo dotadašnjeg
direktora Petra Kostića, koji se na tom mestu nalazio još od 1909. godine, već
je pokušala obnoviti i proširiti postojeće kapacitete. Godine 1938. fabrika je
imala odelenja: mehaničku tkaonicu sa preko 50 razboja, zatim 76 metara razboja
za smirna tepihe, odelenja za snovanje, farbanje, sušenje, navijanje i uvrtanje
pređe, kao i bravarsko odelenje i kovačnicu. Specijalnost su joj bila izrada
smirna tepiha (do 6 metara širine), turne, bukle, a izrađivala je i mokete i
pliševe (velvet) za nameštaj i dr.
Oglas iz
lista Politika (1924) na kome se vidi tadašnji logotip fabrike
Izložba
tepiha iz 1930-tih(?) – Vlasništvo Istorijskog arhiva u Zrenjaninu
Monografija iz 1938. godine nam ne pruža podatke o dizajnerima
tepiha, pa se moramo okrenuti posleratnim zapisima i istraživanjima Vukice
Popović, koja su objavljena u knjizi Veliko-bečkerečki slikarski ateljei 1969.
godine.
U međuratnom periodu Srpska fabrika tepiha je radila
velike i značajne porudžbine, što za državne institucije (tepisi za Predsedništvo
vlade i Narodnu odbranu), što za kraljevsku porodicu (ručno rađeni tepisi za
vilu u Bohinju i bioskopsku salu u Belom dvoru u Beogradu). Tepisi su rađeni
pod uticajem neoklasicizma i neorenesanse kako bi se postigla određena
monumentalnost potrebna vladajućoj klasi i premostio jaz između secesije i još
uvek nedovoljno razvijenog art dekoa i moderne. U radu Vukice Popović
publikovan je nacrt Karolja Fajfera za ručno rađenu tapiseriju sa temom Sv.
Đorđa.
Dizajner:
Karolj
Fajfer (r. 1903)
-
Bečkerečki pedagog, dizajner, ilustrator i slikar. Nakon završene Akademije
primenjene umetnosti (1928) u Budimpešti vraća se u rodni grad, gde radi kao
profesor crtanja u Gimnaziji. Za fabriku tepiha radi nacrte za Predsedništva
vlade (1936) i Narodne odbrane. Bio je član grupe Veliko-bečkerečki impresionisti, a kao slikar aktivan i nakon II svetskog
rata.