Georgije Popović, moler bečkerečki (1784 - 1847)

Biografija

Slikar Georgije Popović rođen je u Bečkereku 1784. godine. Prva slikarska iskustva stiče u radionici svog oca Teodora, pod čijim snažnim uticajem se i razvija slikarski manir zatvoren u okvirima između ranog i visokog baroka. U njegovom radu ima ostataka ikonopisnih tradicija, nespretnosti u proporcijama i gestovima figura, nedostatka crtačkog kvaliteta, što se osetilo i u radu njegovog oca. Ove nedostatke nadoknađivao je urođenom kolorističkom obdarenošću i određenim ikonografskim novinama, i prava je šteta što se nije uputio, kao njegov mlađi brat, u pravcu Bečke akademije, koja bi obogatila njegov izraz i dala mu potpuni oblik. Međutim, posle smrti oca, morao je završiti započete slikarske poslove i brinuti o majci i mlađoj braći i sestrama, što je u tom trenutku bio veliki teret za mlađahnog Georgija.

Georgije Popović je život proveo u Bečkereku stavljajući svoj rad u službu crkve. Do danas je poznato nekoliko ikonostasa i skupina celivajućih ikona, ali i određeni broj pojedinačnih dela koji nam svedoče o Georgiju kao ozbiljnoj karici u slikarstvu Banata, sve do pojave snažnijih klasicističkih umetničkih strujanja.

Privatni život Georgija za sad nije u potpunosti poznat. Zna se da se dva puta ženio. Prva supruga mu je bila Ekatarina (1793-1825), koja je relativno mlada umrla. Druga žena mu je bila Sofija, iz poznate bečkerečke porodice Georgijević. Nakon smrti Georgija 1847. godine ona mu je podigla nadgrobni spomenik.
U periodu od 1817. do 1838. godine u gradu je zabeležen knjižar i knjigovezac Georgije Popović. On se javlja kao prenumerant više knjiga. Iako nosi isto ime i prezime kao slikar i živi u isto vreme nismo sigurni da je u pitanju ista osoba. Knjigovezac Georgije Popović ima kćer Jefimiju i sina Kostu. Čak i ovaj podatak može nas poneti mišlju da je Georgije mogao dati ime kćeri po svom bratu Jeftimiju.

Slikarska delatnost

Georgijev  otac Teodor potpisuje ugovor o slikanju ikonostasa u parohijskom hramu, u današnjem Novom Kneževcu (1806), ali ga nakon tačno godinu dana stiže smrt, koja ga sprečava da završi započete obaveze. Ikonostas završava njegov sin Georgije i potpisuje Bogorodičin tron (1807), koji je uostalom i prvi njegov samostalni rad. Bliskost likovnog i ikonografskog umeća oca i sina nam otežava pravilnu atribuciju i onemogućava nam da razdvojimo njihove samostalne radove na samom ikonostasu. Sličnosti se pre svega ogledaju u stavovima figura i šematskom oblikovanju likova, ali i lepim osećajem za kolorit (sa velikom upotrebom nežne žute, roze, svetlo zelene). Od posebnog značaja na ovom ikonostasu su scene na soklu. Njihov okvir je lišen barokne prenatrpane ornamentike, a njihova veličina je dala slikaru više slobode. Scene su oslikane više svetovno, sa velikim akcentom na pejzažima, a manje u duhu baroknog kulturnog programa. Na sve četiri kompozicije oblaci su prikazani drugačije i sa velikim smislom, a vidimo i nagoveštaje klasicizma u vidu jednog klasičnog stuba na sceni Susret Marije i Jelisavete.

Prestonim ikonama iz Novom Kneževca izuzetno su bliske ikone Bogorodice i Hrista iz Vranjeva (danas Novi Bečej), okvirno datovane u kraj XVIII i početak XIX veka. Vezuju ih identični stavovi figura i isti ikonografski manir. Pošto su ikone rađene prema predlošcima Teodora Popovića, postavlja se pitanje da li se one mogu pripisati ocu ili sinu. Na vranjevskim ikonama upečatljiv je veći proporcionalni nesklad, pa ih zato možemo pripisati ranim radovima mladog i nedovoljno iskusnog Georgija.

Nakon rada u Kneževcu, Georgije je angažovan na slikanju Bogorodičinog trona (1811) i celivajućih ikona u parohijskom hramu u Čenti, posvećenom svetom Georgiju. Na Bogorodičinom tronu naslikao je Bogorodicu tipa Bezdinska ispod koje je ovaj žitelj bečkerečki ostavio zapis o svom radu. Na tronu, ali i celivajućim ikonama vidimo sve one kompozicije i ikonografske detalje koje će Georgije kasnije primeniti i prilikom rada u parohijskom hramu u Bečkereku, međutim, u nešto lošijoj likovnoj izvedbi. Veza postoji i sa Georgijevim ranijim radovima, što je vidljivo u stavovima figura na celivajućoj ikoni Petra i Pavla i istoimenim kompozicijama na ikonostasu u Kneževcu. Georgije osvežava ustaljenu šemu ikone Bogorodice i u vrhu slika heruvime i anđele koji nose ispisan svitak o njenom nebeskom statusu, što će kasnije ponoviti na još nekoliko ikona.

Najozbiljniji posao u slikarskoj karijeri Georgija Popovića bio je slikanje ikonostasa i celivajućih ikona za parohijski hram posvećen Uspenju Bogorodice u Bečkereku. Svoj potpis Georgije je ostavio na jednoj od celivajućih ikona (Krunisanje Bogorodice), ali i godinu slikanja (1815). Raniji istraživači su opravdano pretpostavljali da je ikonostas rađen pre slikanja celivajućih ikona, pa se u određenoj literaturi mogla pronaći i 1814. kao godina slikanja ikonostasa. Međutim, oko samog ikonostasa postoje brojna nerešena pitanja, kako povodom samog autorstva, tako i povodom drugih stvari. Jedno od pitanja koje se nameće je zbog čega se od završetka drvorezbarskih poslova pa do samog oslikavanja čekalo skoro dvadeset godina. Ovo delimično možemo opravdati katastrofalnim požarom iz 1807. godine, ili smrću molera Dimitrija Popovića 1796. godine, ali je to i pored svega predug period. Mnoga nerešena pitanja mogla bi biti odgonetnuta čišćenjem ikona i skidanjem naknadnih slojeva iz 1928. godine, koji su najupečatljiviji na prestonim ikonama. Upravo na njima vidimo predloške koje je koristio slikar Dimitrije Popović (1738-1796) prilikom slikanja ikonostasa u Međi (1779). Opšti utisak baziran na likovnim aspektima upućuje na Georgija kao autora, u prilog ovome idu sličnosti u rasporedu ikona sa ikonostasom u Novom Kneževcu. Na oba ikonostasa su iznad dveri Marijanske teme (Rođenje, Uspenje i Vavedenje Bogorodice), na bočnim dverima sveti ratnici, a sličnosti su vidljive i u gornjim zonama (ikona Hrist i Samarjanka). U zoni sokla, ispod prestone ikone Hrista, ističe se jedna predstava, retko slikana, Parabola o mudrim i nerazumnim devicama, koja svoje izvore ima u ukrajinskoj grafici XVII veka. Parabole se javljaju pod uticajem ukrajinskih propovedničkih zbornika i uklapaju se u moralizatorsko didaktičke tematike srpskog i evropskog baroka.

Radovima Georgija Popovića pripisuje se i Hristov grob (1821), nezaobilazni deo enterijera baroknih crkava, iz Vranjeva. Na njemu on proširuje uobičajeni slikarski repertoar groba i pored Raspeća i ciklusa stradanja, oslikava Vaskrsenje i dve starozavetne prefiguracije Hristove smrti i Vaskrsenja (Podizanje tučane zmije i Kit izbacuje Jonu).

Određeni broj pojedinačnih radova Georgija Popovića nalazi se u galerijama i muzejima Vojvodine. U Galeriji Matice srpske čuva se ikona Rođenje svetog Jovana.

Pripisivani radovi i nerešena pitanja

                Ikonostas koji je najčešće povezivan sa imenom Georgija Popovića jeste onaj iz rumunske crkve u Ečki. Ovaj ikonostas je potpuno preslikao 1939. godine Menegelo Rodić. Ikonostas nije prvobitno rađen za ovu crkvu, već je zajedno sa tronovima kupljen od srpske crkve u Crepaji. Ikonostas nije potpisan od strane Georgija, ali na njega upućuju, njemu svojstvene, kompozicije  i ikonografija određenih ikona (Krunisanje Bogorodice, Apostola, Proroka i scena na soklu), ali i opšta šema rasporeda ikona. Prema ovoj šemi on je najbliži ikonostasu u varoškom hramu u Bečkereku i zato ga treba datovati u period od 1810. do 1820 godine. Kao i na ikonostasu u Bečkereku tako se i ovde javlja jedna interesantna parabola na soklu. Reč je o sažetoj predstavi sinovljevog povratka u očev dom.

                Pored ovog ikonostasa Georgiju su pripisivane još neke celivajuće ikone iz grada i okoline, kao i ikonostas u Čenti, ali bilo kakva dalja atribucija zahtevala bi opsežnija istraživanja.

D.V.

Odabrana literatura:

Ljubomir Durković-Jakšić, Istorija srpskih biblioteka 1801-1805, Beograd 1963.

Vukica Popović, Velikobečkerečki slikarski ateljei, Zrenjanin 1969.

Vukica Popović, Veliki Bečkerek, slikarsko središte u Banatu, ZMSLU 13, Novi Sad 1977.

Miroslav Timotijević, Ikonografija parabola u srpskom baroknom slikarstvu i ukrajinski propovednički zbornici, ZMSLU 26, Novi Sad 1990.

Miroslav Timotijević, Srpsko barokno slikarstvo, Novi Sad 1996.

D. Živanov- R. Kulić, Ikone Banatske eparhije, Novi Sad 2002.